Αταξία του Φρίντριχ (FA)

Ορισμός

Η Aταξία του Φρίντριχ είναι μια κληρονομική νευροεκφυλιστική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από προοδευτική αταξία βάδισης και άκρων, δυσαρθρία, δυσφαγία, οφθαλμοκινητική δυσλειτουργία, απώλεια αντανακλαστικών τενόντων, συμπτώματα από την πυραμιδική οδό, σκολίωση και σε ορισμένες περιπτώσεις καρδιομυοπάθεια, σακχαρώδη διαβήτη, απώλεια όρασης και προβλήματα ακοής.

Eπιδημιολογία

Η συχνότητα εμφάνισης  της Αταξίας του Φρίντριχ στους Καυκάσιους εκτιμάται σε 1/20.000 έως 1/50.000 άτομα.

Κλινική περιγραφή

Τα πρώτα συμπτώματα της Αταξίας του Φρίντριχ ξεκινούν στην παιδική ή εφηβική ηλικία. Η γενική αδεξιότητα και η αταξία βάδισης (απώλεια συντονισμού ποδιών) είναι συνήθως τα πρώτα σημάδια που εμφανίζονται, και συχνά ακολουθούνται από πυραμιδικά σημεία, αταξία άνω άκρου και δυσαρθρία. Οι διαταράξεις της κινητικότητας των οφθαλμικών μυών παρουσιάζονται νωρίς και περιλαμβάνουν την αστάθεια σταθεροποίησης (τράνταγμα τετραγωνικών κυμάτων) και νυσταγμό. Η οπτική απώλεια μπορεί να παρουσιαστεί αργότερα. Η ακουστική νευροπάθεια (8-39% των περιπτώσεων), οδηγεί σε προβλήματα ακοής. Η νοημοσύνη φαίνεται ανεπηρέαστη. Απώλεια αντανακλαστικών και περιφερική αισθητηριακή απώλεια υπάρχει στις περισσότερες περιπτώσεις. Η δυσφαγία είναι ήπια στην αρχή, αλλά σε προχωρημένo στάδιο μπορεί να οδηγήσει σε πνιγμό από τρόφιμα και υγρά. Η σκολίωση και οι παραμορφώσεις των ποδιών (pes cavus  και  talipesequinovarus) μπορεί να είναι ήπιες ή οξείες. Η σπαστικότητα, που παρατηρείται αργότερα στην πορεία της νόσου, μπορεί να οδηγήσει σε δυσφορία, πόνο, προβλήματα τοποθέτησης και συσπάσεις σε κάποιους ασθενείς. Καρδιολογικά συμπτώματα (συνήθως υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια) συνήθως αναπτύσσονται αργότερα στην πορεία της νόσου, αλλά σπάνια μπορεί να προηγούνται των νευρολογικών εκδηλώσεων. Ο σακχαρώδης διαβήτης, που παρατηρείται σε έως και 30% των περιπτώσεων, συχνά παρουσιάζεται αργότερα. Υπερδραστηριότητα της ουροδόχου κύστης έχει αναφερθεί σε ορισμένες περιπτώσεις. Ο μέσος χρόνος από την εμφάνιση συμπτωμάτων έως την εξάρτηση από αναπηρικό αμαξίδιο είναι 15,5 έτη (εύρος 3 έως 44). Έχουν περιγραφεί αρκετοί άτυποι φαινότυποι, αλλά η επικάλυψη είναι σημαντική.

Αιτιολογία

Η Αταξία του Φρίντριχ προκαλείται από μια ασταθή επέκταση ενός τρινουκλεοτιδίου GAA που βρίσκεται στο ιντρόνιο 1 του γονιδίου FXN  (9q21.11) που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη frataxin. Η λειτουργία αυτής της πρωτεΐνης είναι προς το παρόν άγνωστη, αλλά η πιο αποδεκτή θεωρία είναι ότι έχει ρόλο στη βιογενετικότητα των συστάδων σιδήρου-θείου. Μια ανεπάρκεια σε αυτή την πρωτεΐνη οδηγεί στην προοδευτική βλάβη του κεντρικού και περιφερικού νευρικού συστήματος που παρατηρείται στην Αταξία του Φρίντριχ. Το μήκος του κοντύτερου αλληλόμορφου του γονιδίου συσχετίζεται αντίστροφα τόσο με την ηλικία έναρξης όσο και με το χρόνο μεταξύ της έναρξης της ασθένειας και του περιορισμού σε αναπηρική καρέκλα και συσχετίζεται άμεσα με την συχνότητα εκδήλωσης της μυοκαρδιοπάθειας.

Διαγνωστικές μέθοδοι

Οι μελέτες αγωγιμότητας των κινητικών νεύρων αποκαλύπτουν ταχύτητα μεγαλύτερη από 40m/s με απούσα ή μειωμένη δυνατότητα αισθητηριακής νευρικής δράσης. Το Ηλεκτροκαρδιογράφημα αποκαλύπτει υποτελή ή εκτεταμένη αντιστροφή κυμάτων Τ. Η μαγνητική τομογραφία μπορεί να αποκαλύψει νωτιαία και παρεγκεφαλική ατροφία. Ο μοριακός γενετικός έλεγχος εντοπίζει μεταλλάξεις στο γονίδιο FXN,  επιβεβαιώνοντας τη διάγνωση.