Νόσος του Wilson (WD)

Ορισμός

Μια σπάνια κληρονομική διαταραχή του μεταβολισμού του χαλκού που εμφανίζεται με μη ειδικές ηπατικές, νευρολογικές, ψυχιατρικές ή οφθαλμολογικές εκδηλώσεις λόγω μειωμένης χολικής απέκκρισης χαλκού και επακόλουθης υπερβολικής εναπόθεσης χαλκού στο σώμα.

Eπιδημιολογία

Η νόσος του Wilson συναντάται παγκοσμίως, με επιπολασμό 1:30.000 έως 1:50.000 στους περισσότερους πληθυσμούς, παρότι έχει παρατηρηθεί σημαντικά υψηλότερος επιπολασμός σε ορισμένους απομονωμένους πληθυσμούς, πιθανότατα λόγω αυξημένης συχνότητας εμφάνισης παθογόνων γενετικών μεταλλάξεων ή/και γάμων μεταξύ εξ αίματος συγγενών.

Κλινική περιγραφή

Το κλινικό φάσμα είναι πολύ ευρύ, ακόμη και εντός των οικογενειών που έχουν προσβληθεί. Ομοίως, η ηλικία έναρξης ποικίλλει σημαντικά. Μερικοί ασθενείς παραμένουν ασυμπτωματικοί για δεκαετίες, ενώ κάποιοι εμφανίζουν συμπτώματα πριν από την ηλικία των 5 ετών. Η νόσος μπορεί να παρατηρηθεί σε παιδιά μετά τα 3 χρόνια και οι περισσότερες περιπτώσεις αναπτύσσονται μέχρι την ηλικία των 40 ετών. Έχουν επίσης παρατηρηθεί περιπτώσεις όψιμης έναρξης μετά την πέμπτη δεκαετία της ζωής.
Οι πιο συχνές εκδηλώσεις είναι η ηπατική νόσος ή οι νευροψυχιατρικές διαταραχές. Η ηπατική νόσος μπορεί να προηγείται των νευρολογικών εκδηλώσεων έως και 10 χρόνια και οι περισσότεροι ασθενείς παρουσιάζουν κάποιο βαθμό ηπατικής νόσου κατά τη στιγμή της διάγνωσης. Τα συμπτώματα της ηπατικής προσβολής ποικίλουν, με την κλινική εικόνα να διαφέρει σημαντικά, από ασυμπτωματικές περιπτώσεις με μόνο βιοχημικές διαταραχές έως προχωρημένη κίρρωση συνοδευόμενη από επιπλοκές.
Οι νευρολογικές εκδηλώσεις (δυστονία, τρόμος πρόθεσης, δυσαρθρία, δυσκολίες συντονισμού, χορεία, χορειοαθέτωση και διαταραχές βάδισης) μπορούν να εμφανισθούν σε συνδυασμό με ηπατικά συμπτώματα ή μπορεί επίσης να είναι τα πρώτα κλινικά συμπτώματα.
Μεμονωμένες ψυχιατρικές διαταραχές (κατάθλιψη, φοβίες, ψυχαναγκαστική συμπεριφορά, αλλαγές προσωπικότητας, επιθετικότητα ή συναισθηματική αστάθεια) είναι πιο σπάνιες και παρατηρούνται συχνότερα σε συνδυασμό με ηπατική ή νευρολογική νόσο.
Στα παιδιά η νευροψυχιατρική προσβολή δεν είναι συχνή πριν τα 10 έτη.
Ιδιαίτερο κλινικό χαρακτηριστικό της νόσου αποτελούν και οι δακτύλιοι που παρατηρούνται στον κερατοειδή χιτώνα του οφθαλμού (δακτύλιοι Kayser-Fleischer) και εμφανίζονται στο 95% των ασθενών που έχουν νευρολογική προσβολή ενώ αν υπάρχει ηπατική προσβολή το ποσοστό πέφτει στο 50%.
Στα παιδιά το εύρημα αυτό συνήθως απουσιάζει.
Ένα ευρύ φάσμα άλλων εκδηλώσεων μπορεί επίσης να υπάρχει σε ασθενείς που έχουν προσβληθεί: οξέα αιμολυτικά επεισόδια, καθυστερημένη εφηβεία, αμηνόρροια, επαναλαμβανόμενες αποβολές, οστικός πόνος, αρθραλγία και οστεοπόρωση, αρρυθμία, μυοκαρδιοπάθεια, αιματουρία, νεφρωσικό σύνδρομο και νεφρολιθίαση. Σε σπάνιες περιπτώσεις αναφέρονται ηπατοκυτταρικά καρκινώματα.

Αιτιολογία

Η νόσος οφείλεται σε χρόνια τοξίκωση από χαλκό, που προκαλείται από παθογόνες μεταλλάξεις του γονιδίου ATP7B (13q14.3) που οδηγούν σε μειωμένη αποβολή του χαλκού και επακόλουθη συσσώρευση στους ιστούς του σώματος, αρχικά στο ήπαρ και στη συνέχεια στον εγκέφαλο και σε άλλα όργανα.

Διαγνωστικές μέθοδοι

Η ποικίλη εικόνα (ηπατική, νευρολογική, ψυχιατρική) περιπλέκει τη διάγνωση, η οποία βασίζεται κυρίως στο συνδυασμό κλινικών χαρακτηριστικών και μη φυσιολογικών εργαστηριακών εξετάσεων (αυξημένα ηπατικά ένζυμα, χαμηλή σερουλοπλασμίνη ορού, αυξημένη απέκκριση χαλκού στα ούρα κ.α ).
Η διαγνωστική προσέγγιση θα πρέπει να ξεκινά με την αξιολόγηση της σερουλοπλασμίνης στον ορό και της απέκκρισης χαλκού στα ούρα 24ώρου. Οι μοριακές γενετικές εξετάσεις επιβεβαιώνουν συνήθως τη διάγνωση στο 98% των περιπτώσεων. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να χρειασθεί βιοψία ήπατος για να επιβεβαιωθούν τα υψηλά επίπεδα χαλκού στο ηπατικό παρέγχυμα.